علت و درمان خواب رفتن،گزگز،سوزش و بی حسی پا

بسیاری از ما خواب رفتن  دست و پا یا بهتر بگوئیم سوزش دست و پا  و گزگز دست و پا را حس کرده ایم. این احساس اغلب ناشی از بودن در یک وضعیت برای مدت طولانی یا خوابیدن به شکلی که خون جریان یافته به ناحیه مورد نظر را کاهش دهد، می باشد که با اصلاح وضعیت پس از چندین دقیقه، فرد بدون وجود آمدن هیچ مشکلی به وضعیت طبیعی برمی گررد. اما اگر احساس سوزش پا، گزگز پا، مور مور و ضعف پا می کنید، که از بین نمی رود یا مرتب دچار آن می شوید، زمان آن رسیده است که به پزشک مراجعه کنید. بعضی از بیماری ها باعث گزگز و بی حسی پا و ساق پا می شوند و در حالی که بعضی از آنها چیزی بیشتر از یک مشکل ساده نیستند، موارد دیگر ممکن است علامت بیماری های شدیدتری باشند. در صورتی که گزگز پا و سوزش کف پا درمان نشود،  پا و ساق پای شما در معرض بیماری یا آسیب دیدگی شدیدتری قرار می گیرد.

مجموعه انیمیشن های آموزشی دکتر امیدظهور در زمینه سیاتیک:

علائم

گزگز پا علاوه بر حس سوزن سوزن شدن پا، همراه با علائم دیگری است که بسته به بیماری یا اختلال بوجود آورنده آن فرق می کند. عواملی که مرتبا پا را تحت تاثیر قرار می دهند همچنین شامل سیستم های دیگر بدن می شوند. که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

• پا درد
• خارش
• کرختی یا بی‌حسی و ضعف رفتن پا
• گرفتگی عضلانی
• سرگیجه
• تغییر دید
• ضعف پا
• دشواری در راه رفتن
• گیجی یا بیهوشی
• از دست دادن کنترل مثانه یا روده
• حساسیت پوستی و سوزن سوزن شدن کف پا

اگر در کنار گزگز پا با علائم نامبرده فوق مواجه شدید، با توجه به ریشه داشتن‌شان در علل گوناگون، باید این علائم را جدی بگیرید و به پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنید.

علت

پا روی پا انداختن هنگام نشستن، نشستن روی پا، سر پا نشستن یا نشستن طولانی مدت یا گذاشتن کیف پول در جیب پشت می‌تواند علت وارد شدن فشار به سرخرگ‌ها یا اعصاب پا باشد و منجر به خواب رفتن و گزگز پا شود.

• گزگز و بی حسی پا یا ناتوانی در حرکت دادن پا که پس از چند ثانیه یا چند دقیقه به دنبال برطرف شدن فشار و کشش روی پا از بین می‌رود.
• پا روی پا انداختن طولانی مدت یا دیگر حرکت‌های وارد کننده فشار در شرایط حاد، آسیب دیرپا یا حتی دائمی عصب پرونئال (عصب قسمت خارجی پا) را به دنبال دارد.

در این حالت علائم خواب رفتن و سوزن سوزن پا با برداشتن فشار رفع می شود و نیاز به درمان خاصی ندارد. در ادامه دلایل  جدی بروز این مشکل و ضعف پا را بررسی خواهیم کرد.

سیاتیک: این کلمه نام رایج درد پا و کمر ناشی از اختلال‌های درگیر کننده عصب سیاتیک ست. علائم متداول عبارتند از:

• درد کمر و یا باسن
• درد، بی‌حسی یا کرختی، گزگز پا یا ضعف پا معمولاً در یک سمت از یدن.

درد سیاتیک به علل زیر بروز می یابد:

فتق دیسک کمر: پارگی یا بیرون زدگی دیسک مهره‌های کمری، به ویژه بین مهره‌های چهارم و پنجم کمری، یا مهره‌ی پنجم کمری و مهره اول خاجی (ساکروم)، به ریشه‌های عصب سیاتیک فشار می‌آورد. فتق دیسک گاهی به تدریج و گاهی ناگهانی، غالباً پس از بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین، بروز می‌یابد. علائم فتق دیسک عبارت‌اند از:

• درد، گزگز پا یا کرختی کمر، باسن، ران، ساق یا پایین پا معمولاً در یک سمت بدن.
• سندرم کودا اکوینا (سندرم انتهای نخاع یا سندرم دم اسب) معمولاً از فتق بزرگ دیسک کمری ایجاد می‌شود که روی اعصاب کمر فشار می‌آورد. علائم کمر درد، ضعف عضله‌های دوطرفه پایین تنه، بی‌حسی اطراف مقعد و عضله‌های داخلی ران (بی‌حسی زین اسبی)، بی‌اختیاری روده و مثانه در این حالت غالباً در هر دو سمت بدن بروز می‌یابند و نیاز به عمل جراحی فوری دارند.

• تشدید علائم گزگز، بی حسی و خواب رفتن پا در طول نشستن، ایستادن، شوزن سوزن شدن پا در خواب و هنگام انجام حرکت‌های مشخص، خم شدن یا بلند کردن اشیاء از روی زمین؛ و تسکین علائم زمان پیاده‌روی یا شنا.

تنگی کانال نخاع کمر: این بیماری گاهی در عوامل ژنتیکی ریشه دارد و مادرزادی و ارثی است، اما معمولاً از رشد بیش از اندازه استخوان مهره (خار یا زائده) در اثر بالا رفتن سن ناشی می‌شود. از جمله علائم این عارضه می توان به خواب رفتن پا، درد پا و مورمور شدن و گزگز پا اشاره کرد.

اسپوندیلولیستزیس یا سرخوردگی مهره: اسپوندیلولیستزیس (سرخوردگی مهره) عارضه‌ای است که در آن، مهره نسبت به مهره دیگر، معمولاً رو به جلو سر می‌خورد. اختلال سرخوردگی مهره یا مادرزادی یا پی‌آمد فرسایش ناشی از بالا رفتن سن، تروما یا ضربه یا صدمه دیدن حین عمل جراحی است. خواب رفتن پا، درد و ضعف پا از جمله علائم این بیماری می باشد.

سندرم پیریفورمیس: عضله پیریفورمیس واقع در بخش تحتانی ستون مهره‌ها در صورت گرفتگی و فشار آوردن به عصب سیاتیک منجر به کمر درد می‌شود.

عفونت و تومور ستون فقرات: تومورهای نخاع یا ستون فقرات و التهاب در عفونت‌ها، مانند سل ستون فقرات، به عصب سیاتیک فشار می‌آورد و موجب پا درد، بی حسی و گزگز پا می‌شود.

بارداری: در طول دوران بارداری، به ویژه هنگام دراز کشیدن یا راه رفتن، رحم روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند و به کمر درد و خواب رفتن پا در یکطرف و یا هر دو طرف بدون دامن می‌زند. فتق یا برجستگی دیسک نیز یکی از دیگر علل متداول است. علائم خواب رفتن و گزگز پا معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شوند.

کرختی یا بی‌حسی پا پس از جراحی:بیمار گاهی اوقات پس از عمل جراحی فیوژن (الحاق یا خشک کردن) مهره‌های کمری با درد و بی‌حسی پا مواجه می‌شود.

سندرم تونل تارسال: تحت فشار قرار گرفتن عصب درشت نی خلفی در محل امتداد آن در مچ داخلی موجب بروز سندرم تونل تارسال می‌شود. راه رفتن طولانی مدت یا به پا داشتن کفش نو، صدمه دیدن، تورم تاندون‌ها در بیماری آرتریت روماتوئید و... از علل بروز این سندرم به شمار می‌روند و علائم آن عبارت‌اند از:

• درد، کرختی یا بی‌حسی، گزگز پا یا کف پا و سوزش اطراف ناحیه داخلی مچ پا یا کف پا که در نتیجه ایستادن یا راه رفتن، تشدید و در اثر استراحت تاحدی برطرف می‌شود.
• ضعف رفتن پا و یا سنگین شدن پا

سندرم پای بیقرار(RLS): اختلالی عصب‌شناختی با علتی نامشخص است که در پی ابتلا به آن، بیمار نیازی مبرم به تکان دادن پا حس می‌کند. بعضی از علائم این سندرم عبارت‌اند از:

• خارش و روی زمین کشیدن پا، احساس سنگین شدن پا یا احساس کشش در پاها که هنگام استراحت کردن و بی‌حرکت بودن تشدید می‌شود اما با تکان دادن پاها کاملاً برطرف می‌گردد.
• تشدید علائم در بعدازظهر و در شب و مختل ساختن خواب

میلیت عرضی: التهاب سراسر عرض یک بخش از نخاع را میلیت عرضی می‌نامند. علت دقیق این عارضه مشخص نیست و اگرچه تمام گروه‌های سنی حتی کودکان را هدف قرار می‌دهد در بین افراد بیست تا چهل ساله رواج بیشتری دارد. علائم این بیماری عبارت‌اند از:

• درد موضعی کمر
• سوزش، بی‌حسی، گزگز بین انگشتان پا و خواب رفتن پا یا فلج موضعی هر دو پا
• اختلال عملکرد مثانه و روده
• سر درد، تب و کاهش اشتها
• مشکلات تنفسی
• ضعف بازوها

زمان مراجعه به پزشک

به هیچ عنوان نباید گزگز پا را بی‌ اهمیت پنداشت، چون ممکن است نشانه مشکلی جدی‌تر باشد. تشخیص عارضه‌هایی مانند نوروپاتی محیطی و جریان خون نامناسب در مراحل اولیه بیماری سرنوشت‌ساز است و تأخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند یک یا در نهایت چند بار رفتن به مطب را به یک برنامه درمانی گسترده تبدیل کند. در صورت مواجهه با گیجی، سرگیجه، ضعف رفتن پا یا فلج در کنار خواب رفتن پا بطور مداوم سعی نکنید رانندگی کنید، اگر تنها هستید و نمی‌توانید از کسی بخواهید تا شما را هنگام بروز چنین علائمی به بیمارستان برساند با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.

تشخیص

برای تشخیص علت خواب رفتن پا و گز گز دکتر به بررسی درد می پردازد. درد که در کمر آغاز می شود و تا پا گسترش پیدا می کند اغلب ناشی از فشار بر روی ریشه های عصب سیاتیک است که در اختلالات ستون فقرات بوجود می آید. آزمایشات سرپایی مخصوص از قبیل بررسی حساسیت پا نشان می دهد که کدام عصب ها درگیر هستند. آزمایش ام آر ای از ستون فقرات اغلب اختلالات ستون فقرات را نشان دهند. عکسبرداری با اشعه ایکس شکستگی استخوان در پا را نشان می دهد.

درمان

درمان گزگز و خواب رفتن پا بر علت اصلی و نهفته آن مبتنی است؛ برای مثال در صورت پایین بودن میزان ویتامین‌ها، مکمل ویتامین تجویز خواهد شد یا در صورت نقش داشتن دارویی خاص، مقدار مصرفی دارو یا نوع آن باید تغییر کند. چنانچه علت گزگز پا دیابت باشد، باید میزان قند خون را کنترل کند. اگر بی حسی و سوزن سوزن پا فقط هنگام نشستن در حالتی دلخواه رخ می‌دهد، باید شیوه راحت دیگری را برای نشستن انتخاب کرد. تشخیص صحیح ارتوپد از گزگز کردن مجدد پیشگیری می‌کند.

خواب رفتن پا به دلایل مختلفی رخ می دهد، به منظور تجویز بهترین درمان گزگز پا پزشک باید تشخیص درستی از علت آن داشته باشد. اگر خواب رفتن پا بطور مداوم پیش می آید و با همراه با علائمی چون بی حسی پا، درد و ضعف پا، سنگین شدن پا در شب، در صبح باشد. باید به پزشک مراجعه کنید. گزگز پا در حاملگی بعد از زایمان برطرف می شود.

درمان های خانگی

برای درمان بی حسی پا چند روش درمانی خانگی وجود دارد:

1. کشش و ماساژ:کشش و ماساژ دادن در هنگام خواب رفتن پا به منظور افزایش جریان خون به ناحیه و رفع فشار از عصب در صورت امکان صورت می گیرد.این کار وقتی بیشترین کارایی را دارد که به محض شروع بی حسی و گزگز پا آن را انجام دهید بطور مثال در صورتی که نشسته اید و تایپ می کنید، بلند شوید و قدم بزنید.
2. کمپرس گرم: کمپرس گرم به افزایش تامین خون در ناحیه بی حس شده کمک می کند. در صورتی که سوزن سوزن شدن پا شدت پیدا کرد، کمپرس گرم را بردارید و برای کاهش التهاب از کمپرس یخ استفاده کنید.
3. تامین ویتامین های مورد نیاز: ویتامین های B و E قابل حل در آب به جلوگیری از بی حسی پا ناشی از کمبود ویتامین کمک می کنند. اگر دچار خواب رفتن پا یا سوزن سوزن شدن پا می شوید ماهی، سبزیجات سبز برگ دار و آجیل های زیادی را در رژیم غذایی خود قرار دهید.همچنین می توانید مکمل های ویتامین بازاری را مورد استفاده قرار دهید.

تمرینات ورزشی

کشش کف پا:  روی زمین بنشینید و پای خود را صاف جلوی خود قرار دهید. به سمت جلو خم شوید و انگشتان پای خود را بگیرید و آنها را به سمت بدن خود بکشید. در صورتی که نمی توانید به راحتی به انگشتان پای خود دسترسی داشته باشید، یک حوله تا شده را روی گردی پای خود قرار دارد و هر کدام از لبه های حوله را در حین کشیدن در یک دست قرار دهید. این حرکت به کاهش علائمی نظیر بی حسی پا، خواب رفتن پا و گزگز پا می شود.
کشش انگشت های پا: با نشستن بر روی یک صندلی و قرار دادن یک پا بر روی یک زانو به صورت ضربدری انگشتان پای خود را بکشید. انگشتان دست خود را از انگشتان پای خود  عبور دهید و به آرامی به بالا و خارج هل دهید و هر انگشت پا را بکشید. سعی کنید بدون استفاده از انگشتان دست انگشتان پای خود را بکشید تا عضلات آنها قوی تر شوند با اینکار به کاهش سوزن سوزن شدن پا کمک می شود.

کشش عصب سیاتیک: در صورتی که گزگز پا، ساق پا یا ران را نیز در بر می گیرد، سعی کنید عضلات گلابی شکل که در کنار عصب سیاتیک قرار دارند، بکشید. به پهلو دراز بکشید و پای پایینی خود را صاف بگیرید. زانوی بالایی خود را  خم کنید و آن را روی زمین در مقابل خود قرار دهید و بوسیله ران خود بکشید. همچنین، می توانید به پشت بخوابدی و هر دو زانوی خود را به سمت سینه خود بکشید. زانوهای خود را ضربدری شکل کنید و سپس زانوی پایینی را به عقب هل دهید تا ران مخالف کشیده شود.

خواب رفتن پا یا همان احساس سوزن سوزن شدن پا معمولا برای تمامی افراد پیش آمده است که با اصلاح وضعیت بهبود می یابد. اما چنان خواب رفتن همراه با علائمی نظیر بی حسی پا، سوزش پا و ضعف رفتن پا باشد که بطور مداوم اتفاق می افتد، باشد باید به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص علت آن بهترین درمان را برایتان تجویز نماید. گاهی این علائم نظیر گزگز پا و ضعف پا ممکن است بطور ناگهانی و یا حتی در صبح نیز بروز کند و یا حتی در خواب دچار این علائم شوید و با درد و احساس سوزش پا و سوزن سوزن شدن پا از خواب بیدار شوید. معمولا علائم با درمات علت بیماری بهبود می یابد.

پیشگیری

شما می‌توانید با ایجاد تغییر در سبک زندگی خود و کاهش فاکتورهای ریسک از ابتلا به سندروم تونل کارپال و گزگز پا پیشگیری نمایید. درمان بیماری‌هایی همچون دیابت، فشار خون بالا، و آرتروز می‌تواند خطر ابتلای شما به سندروم تونل کارپال را کاهش دهد. به فشارهای وارد شده به دست دقت کافی داشته باشید و از فعالیت‌هایی که باعث کشیده شدن بیش از حد مچ دست می‌شود اجتناب کنید. این فعالیت‌ها می‌توانند استراتژی‌های مهم برای کاهش علائم بیماری از جمله بی حسی دست و خواب رفتن دست باشند.

بی حسی، گزگز، سوزش و خواب رفتن پا اگرچه درمان های ساده ای دارد اما نباید کم اهمیت گرفته شود. هر زمان که علائم یاد شده در مقاله را داشتید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت خواب رفتن، ضعف رفتن و گزگز پا را تشخیص داده و بهترین درمان را برایتان تجویز نماید.

نوشته علت و درمان خواب رفتن،گزگز،سوزش و بی حسی پا اولین بار در دکتر محمدرضا امیدظهور پدیدار شد.